Project Bossche Ramen
De oorspronkelijke ramen van de Sint-Jan zijn verloren gegaan. De ramen in de Sint-Jan zijn uit de tweede helft van de 19e eeuw. Daarnaast zijn er ook eigentijdse ramen. Lees meer op de website:
De bellende engel
De bellende engel is een afspiegeling van de moderne tijd en het geloof in ons tijdperk
De bellende engel is gemaakt door Ton Mooy in 2011, op het einde van een uitgebreide restauratie van de Sint-Jan. Deze marmeren engel heeft een mobiele telefoon en een laptoptas.
Er waren aan de zuidzijde nog wat lege plaatsen tussen de engelenbeelden. Daarom mocht er weer een hoofdstuk bijkomen in de eeuwenoude bouwgeschiedenis van de kathedraal. De leer van Christus blijft belangrijk in iedere tijdsperiode, maar verandert daar wel in mee. Dus mocht dat ook op de kathedraal te zien zijn, zo was de gedachte.
Ook eens bellen met een Engel?
De telefoon van de bellende engel werkt echt! U kunt bellen naar 0900-SINTJAN (0900-7468526) voor 80 cent per minuut. De opbrengst van de telefoongesprekken gaat naar de restauratie van de Sint-Janskathedraal.
Engelen zijn boodschappers en dienaren van God
Mensen denken bij engelen vaak aan boodschappers en dienaren van God. En dat zijn ze ook. Wat veel mensen niet weten, is dat er negen soorten engelen zijn. Die horen allemaal bij een van drie verschillende niveaus die triaden worden genoemd.
Triaden zijn de lagen waarin de engelen hun taak uitvoeren
De eerste laag bevindt zich in de hemel, direct bij God en Zijn Troon. De tweede laag gaat over de ruimte tussen hemel en aarde in. Dan is er nog de laag die hoort bij het leven op aarde. Elke triade heeft drie verschillende engelen, allemaal met een andere taak.
De engelen van de derde triade houden zich met mensen bezig
De principalen zijn een soort koningen: zij houden zich bezig met de grotere gang van zaken over een groot gebied, of zijn het geweten voor mensen met veel macht. De tiraden zorgen ervoor dat zij de juiste beslissingen nemen. De zeven aartsengelen hebben een thema of taak waar ze zich mee bezig houden. Zo is Rafaël de aartsengel van genezing en Gabriël de boodschapper. Tot slot is er ‘Engel’, de engelen waaraan we denken als we over beschermengelen praten.
Engelen beschermen mensen om hun ziel te beschermen
Engelen begeleiden of beschermen mensen tijdens hun leven op aarde. Volgens de Bijbel hebben wij als mensen als enige soort wezen in de hemel of op aarde een onsterfelijke ziel. De ziel van de mens begint neutraal, dus doen de engelen hun best om die ‘de goede kant’ op te sturen. Omhoog dus, niet naar beneden, naar de hel. Daarom heeft ieder mens een beschermengel.
Engelen zien er soms helemaal niet uit als mensen
Serafijnen, cherubijnen en tronen horen bij eerste triade en staan het dichtst bij God en Zijn Troon die ze allebei bewaken en aanbidden. Vooral tronen lijken eerder op dingen of monsters dan op mensen. Het zijn vier wielen die binnen elkaar alleen maar draaien. Deze wielen hebben vier vleugels en op de wielen zijn overal ogen te zien. In het midden van het wiel brandt een vuur dat op een glazen bol lijkt.
Cherubijnen zijn geen lieve kleine jongensengelen
Cherubijnen zijn wezens met vier hoofden: die van een mens, een os, een leeuw en een adelaar. Het lichaam is dat van een leeuw, de poten van zijn die een os. De vleugels van een cherubijn zijn bezaaid met ogen. Sommige mensen denken bij het woord cherubijnen aan beroemde schilderijen uit de Renaissance waarop Cupido-achtige engeltjes geschilderd staan. Maar zo zien cherubijnen er dus absoluut niet uit.
Engelen geven een beeld van de tijdsgeest
In de renaissance wilde de kerk graag dat engelen werden afgebeeld op een manier die de mensen mooi en herkenbaar zouden vinden. Daarom werd Cupido uit de tijd van de Oude Grieken als model gebruikt. Maar de manier waarop engelen worden afgebeeld verandert vaker. Denk bijvoorbeeld aan violen. Die waren er in de tijd van Christus nog niet. Maar ze werden wel een belangrijk symbool van de muziek en de kunst uit de tijd waarin engelen die toen gemaakt waren.
De bellende engel laat zien wat belangrijk is in de eenentwintigste eeuw
De violen van de engelen van toen is wat de mobiele telefoon en de laptoptas van de bellende engel voor nu zijn. Er is over nagedacht om de engel naast een mobieltje en een laptoptas ook een raket op de rug te geven, maar dat werd in het ontwerp te veel van het goede gevonden.
De telefoon als symbool voor het directe lijntje dat engelen met God hebben
De bellende engel kan met zijn mobieltje zijn vertrouwde rol van boodschapper vervullen en berichten van mensen aan God doorgeven. Dat is als engel uit de derde triade zijn taak. Deze rol van boodschapper is te lezen in Apocalyps 8,3-4 (“Dat zij de gelovigen naar de troon van God brengen”) en omgekeerd (Lucas 1,19).
Het grote orgel van de Sint-Jan als een grote schat
De kathedraal heeft veel schatten. Maar het orgel is een van de meest speciale, omdat het op veel gebieden uniek is. Niet alleen wordt ook wel het ‘de Nachtwacht van de Sint-Jan’ genoemd, maar ook een van de mooiste orgels ter wereld.
Orgels in de kerk
Lange tijd werd in de kerk alleen gezongen tijdens diensten. Engelse kerken begonnen rond 980 orgels te gebruiken. Noord- Europese Rooms-Katholieke kerk volgden pas rond 1300. Het luide orgel bleek handig om de zang van veel mensen goed te kunnen begeleiden.
Protestanten waren in het begin vaak ontevreden over het orgel: het zou afleiden van de eredienst. Zij noemden een orgel zelfs duivels. Maar toen er muzikale meesterwerken werden geschreven voor het orgel door meesters als Haydn, Mozart en Beethoven, werden orgels populairder. Ook werden orgels zelf als kunstwerken gezien en werden ze steeds mooier gemaakt.
Na het Tweede Vaticaans Concilie is de functie van het orgel veranderd. Daarin staat dat het orgel als traditioneel instrument moet worden gezien dat de kerkdiensten aanvult en de luisteraar in contact kan brengen met God en het hemelse.
Bouw en geschiedenis
Er klinkt al zes eeuwen orgelmuziek in de Sint-Jan, maar het eerste grote orgel staat er niet meer. Dat werd in 1538-1540 gebouwd door de beroemde orgelbouwer Hendrik Nieuwhof. Het overleefde de torenbrand van 1584 niet.
Het grote orgel van nu werd gebouwd in 1622 door Florentius Hoque uit Grave. Vader en zoon Hagebeer verbeterden het in 1634, omdat Hoques werk niet beviel. Rond 1770 was het orgel zo verwaarloosd dat het niet meer gebruikt kon worden. A.F.G. Heijman bouwde aan het vernieuwde orgel tussen 1784 en 1787. Hoewel het orgel nog een aantal keren is gerestaureerd en er verder aan is gebouwd, is de stijl van het orgel van het orgel nu hetzelfde als toen. Het heeft alleen wel meer registers. Die kwamen er rond 1900 bij en sindsdien heeft het orgel er 72. Daarmee is dit orgel nu het grootste in Nederland.
Kunst op het orgel
Er zijn veel dingen te zien op het grote orgel van de Sint-Jan. Die zijn heel erg waardevol. Niet alleen omdat de beeld- en houtsnijwerken kunstwerken zijn. Het laat zien wat de mensen in de zeventiende eeuw belangrijk vonden, toen het orgel werd gemaakt. Voor wie het lezen kan, is het orgel dus bijna een geschiedenisboek. Op eenzelfde manier geldt ook dat je door naar het orgel te kijken, ook de Bijbel kan lezen. Dit laat deze kunst ons allemaal zien.
Op de balustrade staan saters die muziek maken
Dat zijn boswezentjes uit de verhalen van de oude Grieken en Romeinen. Zij houden van muziek, maar ook van humor. Soms laten ze zich ook te veel meeslepen door de liefde. Op de hoofdkas van het orgel maakt die vrolijkheid plaats voor de deftigere rol van de kerk. Deze hoofdkas wordt gedragen door David en Cecilia. Zij beelden de rol van de kerkmuziek uit.
Je vindt Putti op de lijst onder de grote pijpen
Putti zijn boswezentjes uit de verhalen van de oude Grieken en Romeinen. Zij houden van muziek, maar ook van humor. Soms laten ze zich ook te veel meeslepen door de liefde. Op de hoofdkas van het orgel maakt die vrolijkheid plaats voor de deftigere rol van de kerk. Deze hoofdkas wordt gedragen door David en Cecilia. Zij beelden de rol van de kerkmuziek uit.
Judith en en de dochter van Jeptha staan boven de putti
Boven de Putti zijn Judith en de dochter van Jeptha heel groot uitgebeeld. Judith heeft zonet het hoofd van de heidense leider Holofernes afgeslagen, waarmee ze het Joodse volk redt. Daarom roept ze op tot het bespelen van de trommels en cymbalen.
Op het orgel staat ook de krijger Jeptha afgebeeld. Hij zou na een overwinning bij thuiskomst het eerste wat hij tegenkwam, offeren aan God. Maar toen bleek dat zijn dochter te zijn… Die scène staat op het orgel afgebeeld om de snel wegstervende muziek met het tijdelijke en de dood te verbinden.
Beeld- en houtsnijkunst op de orgelkast
De orgelkas van het grote orgel wordt een van de meest indrukwekkende ter wereld genoemd. Dat komt omdat het er zoveel beeldhouw- en snijwerk op te zien is. Zo staan er veel figuren op het orgel die passen bij de Nederlandse renaissance. De Bossche schrijnwerker François Symons en beeldhouwer Georg Schysler uit Venlo hebben dit kunstwerk gemaakt.
Er is een draaiende trommel met een dodendans op te zien. Die laat zien hoe het fijne van muziek samenkomt met gedachten aan het tijdelijke en het eeuwige na de dood. De dood staat hier ook voor ijdelheid en de vergankelijkheid: je kan zien hoe die een krijgsman en rijke burgers bedriegt. De draaiende trommel is waarschijnlijk gemaakt om een verdwenen schildering te vervangen. Op de torenmuur stond namelijk een middeleeuwse schildering van het Laatste Oordeel.
Lees meer over deze schat van de Sint-Jan
Het grote orgel is een van de belangrijkste schatten van de Sint-Jan. Er is veel meer over het orgel te vertellen dan in een kort artikel geschreven kan worden. Zo mist bijvoorbeeld nog alles over het orgel als instrument. Wil je meer weten over het grote orgel? ‘Het groot orgel van de Sint-Janskathedraal: de Nachtwacht van ‘s-Hertogenbosch’ door Wies van Leeuwen is een boek met mooie foto’s van het orgel en gaat in op de verschillende onderwerpen van het orgel. Erfgoed ‘s-Hertogenbosch heeft veel historische documenten over het orgel die je ook digitaal kan inzien.
